mary span | plust je blik | 1 maart 2025

De EU vecht om relevantie. Wat nu, Europa?

 

De EU vecht om relevantie als gevolg van de America First-benadering. Daardoor is Europa steeds meer op zichzelf aangewezen. De veranderende geopolitieke realiteit, oorlog aan de grenzen van de EU en de snelle opmars van kunstmatige intelligentie maken dat de prioriteiten van Europese leiders verschuiven. De grote vraag is dan ook: wat nu, Europa?

Europa denkt te moeten vechten om relevantie. Amerika First hoeft niet te betekenen dat Europa er niet toe doet. Integendeel. Ook al liep het gesprek op 28 februari tussen de Amerikaanse en Oekraïense leiders uit de hand, er is zeker nog veel mogelijk.

Europa is belangrijk, maar ook zelfgenoegzaam.

Europa wordt vaak gezien als zelfgenoegzaam en soms zelfs hypocriet. Buitenlandminister van India dr. S. Jaishankar verwoordde het tijdens een forum in Dehli zo: ‘Het Westen is verworden tot de hypocrisie van zichzelf. Europa praktiseert in het buitenland niet wat zij in eigen land belangrijk vinden. Het continent is niet trouw gebleven aan het democratische model‘. Jaishankar is echter naar eigen zeggen niet anti-west en beklemtoont dat India sterke banden heeft met westerse landen. Hij ziet het Westen liever als partners, niet als predikers. Want we zijn een grote speler in de wereldhandel, pioniers op het gebied van duurzame energie en we zijn een machtsblok van betekenis! En dat is het waard om voor te vechten.

We zijn echter afhankelijk van andere landen, vooral voor energie, grondstoffen en veiligheid. Denk aan de olie en gas (70% komt nu uit de VS!) die we importeren, maar ook de zeldzame aardmetalen die we nodig hebben voor technologieën van de toekomst, zoals zonnepanelen, elektrische auto’s en windturbines. Daarnaast blijven we sterk afhankelijk van de VS voor technologie, innovatie en militaire veiligheid.

In deze onzekere wereld kunnen zulke afhankelijkheden riskant zijn. Wat kan Europa doen om meer onafhankelijk te worden?

Burgers in Europa moeten wakker worden!

Als de America First-benadering echt de overhand krijgt, moet Europa zich losmaken van de VS en zich meer richten op eigen initiatieven. Europa zal zijn eigen boontjes moeten doppen. De vraag is of Europa zich economisch en militair kan redden. Dit vraagt om visie en leiderschap! Je moet mensen richting geven, bijvoorbeeld door:

• het zo rap mogelijk opzetten van een Europese veiligheidsarchitectuur met voertuigen, schepen, vliegtuigen, helikopters en bewapening en continue controle van de infrastructuur. Want we zitten al in een hybride oorlog met Rusland. We moeten het signaal geven dat Europa verenigd en niet verdeeld is.
• meer controle te krijgen over kritieke grondstoffen.
• het opzetten van alternatieve energiebronnen zoals zonne-energie, windenergie, geothermische energie, waterstof.
• het ontwikkelen van regionale samenwerking met korte ketens. Een mooi voorbeeld van samenwerking, korte ketens en unieke transitieaanpak is de circulaire economie in de provincie Friesland. Friesland is koploper in Europa. “We vinden elkaar hier snel, er is veel vertrouwen om dingen met elkaar te delen.”
• het versterken van economische en diplomatieke relaties met andere grote regio’s zoals Azië, Afrika, overige Engelssprekende landen en Latijns-Amerika om de invloed van de VS te compenseren.

Er liggen volop kansen voor Europa om zijn afhankelijkheid van de VS te verminderen en zich als een verantwoordelijke wereldmacht te profileren.

Pionier Nederland, kans voor evolutie.

Als lid van Europa heeft Nederland een enorme invloed. We zijn niet alleen een economische kracht, maar ook strategisch gelegen op het gebied van handel en energie. Wat kan Nederland doen om zijn positie verder te versterken?

• Investeren in duurzame energie: Nederland heeft al grote stappen gezet op het gebied van groene energie, maar er is veel meer te winnen. Denk aan offshore windparken en innovaties in zonne-energie. Ook ons sterke watermanagement biedt volop kansen om onze energiezekerheid te vergroten en een leidende rol in Europa te spelen. Nederland moet de komende 15 jaar 195 miljard euro investeren om het overvolle stroomnetwerk op te lossen en energie betaalbaar te houden. Een astronomisch bedrag! Dat is volgens ingewijden de uitkomst van een ambtelijk onderzoek naar de kosten van de energietransitie. Minister Sophie Hermans (Klimaat en Energie) benadrukt, dat de energietransitie cruciaal blijft om afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen. We zullen gas tijdens de energietransitie nodig hebben. Dilemma: wie betaalt de rekening? Moeten we de Green Deal overboord zetten? Geopolitieke spanningen en de economische groei of krimp bepalen nu de situatie.

• Duurzame industrieën ontwikkelen: Nederland kan verder investeren in de circulaire economie en groene technologieën die onze afhankelijkheid van buitenlandse grondstoffen verminderen. Innovaties in groene batterijen of waterstoftechnologie kunnen Nederland helpen zijn rol als innovator te versterken.

• Digitale soevereiniteit: In de digitale wereld zijn we nog steeds afhankelijk van grote Amerikaanse bedrijven. Nederland kan hier een voortrekkersrol in spelen door onze eigen digitale infrastructuur verder te ontwikkelen en innovatieve bedrijven te ondersteunen. We moeten ons wel realiseren dat de huidige data in handen zijn van de Amerikanen. De onthullingen van Edward Snowden toonden aan dat de VS op grote schaal spionage pleegt. Met onze digitale (defensie)systemen zijn we gewoon zeer kwetsbaar.

• Internationale samenwerking: Nederland heeft altijd sterke handelsrelaties gehad. Door deze samenwerking verder uit te bouwen, bijvoorbeeld met midden- en lage inkomenslanden in Azië, Latijns-Amerika, Afrika en andere landen, kan Nederland zijn geopolitieke positie versterken en minder afhankelijk worden van de VS en China. Bied een speciaal visumprogramma aan om Amerikaanse wetenschappers en techwerkers aan te trekken, die op de vlucht zijn voor Trumps strengere beleid op de universiteit. En bouw internationale coalities om de liberale democratie te verdedigen.

• Europa staat voor een vrije, open samenleving, waarin democratische waarden, mensenrechten en de rechtsstaat centraal staan. We hebben instellingen nodig die een onderscheid kunnen maken tussen goede en slechte toepassingen van regels en procedures. Misschien is een vorm van matiging en het afbreken van muren daarbij van belang. Nederland kan hierin het voortouw nemen, niet alleen door te investeren in kennis en technologie, maar ook door in onszelf te investeren.

Het beleid van de Nederlandse regering is daar momenteel niet voldoende op gericht; deze focus moet drastisch veranderen om Nederland klaar te stomen voor de uitdagingen van de toekomst.

Vergeet de initiatieven van onderop niet!

De overheid kan een cruciale rol spelen door initiatieven van onderop te faciliteren. Dit kan door actief burgerschap te bevorderen en lokale projecten te ondersteunen. Denk aan burgerberaden, wijkraden of energiecoöperaties. De overheid kan ook zorgen voor een cultuur van samenwerking, waarbij burgers actief betrokken worden bij het beleidsproces en lokaal zelfbestuur wordt aangemoedigd.

Alles mooi en aardig, maar we gedragen ons soms als naïevelingen over de toestand in de wereld. Ook in het politiek bestuur is er te weinig bewustzijn van waar we nu als land en als Europa staan. Er blijkt bijvoorbeeld vanuit Europa sprake te zijn van een fundamenteel onbegrip van wat er in de VS gaande is. Omgekeerd begrijpt de VS Europa niet. Eén ding is duidelijk geworden: de Trump-administratie ziet Europa als een lastige maar geduchte concurrent. En eigenlijk is dat een groot compliment!

We vergeten vaak de diepe verbondenheid die we met elkaar en de wereld delen. Verbondenheid vraagt echter om inspanning en tijd om dingen ten goede te keren. Deze periode van verwarring en onbegrip biedt ook een enorme kans voor constructieve bondgenootschappen, het ontwikkelen van onderling begrip en voor vernieuwing op allerlei vlakken. Dit kan ons helpen de verdeeldheid te doorbreken en een nieuw pad voor zingeving te vinden.

Voorbij de schok ligt een nieuwe toekomst.

Dit is geen oproep tot defensief gedrag van Europa. Het is een wake-upcall, een oproep tot renaissance en om onze toekomst terug te winnen – niet alleen voor Europa, maar voor de mensheid zelf. In de woorden van Naomi Klein en Astra Taylor in The Guardian: ‘Door de oude ambities en privileges van wereldrijken te herzien en een nieuw imago te geven, dromen de moderne fascisten van het versplinteren van regeringen en het opdelen van de wereld in hyperkapitalistische, democratievrije havens onder de exclusieve controle van de allerrijksten, beschermd door particuliere huurlingen, bediend door AI-robots en gefinancierd door cryptovaluta.’ De democratie en daarmee de veiligheidssituatie is ernstig in gevaar. Europa en Nederland moeten niet alleen reageren op deze verschuivingen, maar zich proactief voorbereiden en vastberaden hun rol in de wereld blijven spelen.

De hybride oorlog, die Rusland voert met desinformatie, sabotage en spionage, treft de samenlevingen in Europa vandaag de dag harder dan welke reële militaire dreiging dan ook. De gevestigde democratieën moeten beschermd worden door de burgers zelf. Het gaat ons allemaal aan. Het is tijd om onze strategieën te herzien, ons aan te passen aan de nieuwe realiteit, veerkracht op te bouwen en met vertrouwen samen te werken aan een toekomst waarin we onze waarden en krachten opnieuw definiëren. Het voortbestaan van Europa hangt af van zijn vermogen om als continentaal werelddeel te blijven bestaan en zijn eigenheid te vinden als alternatief binnen een Westen dat uiteenvalt onder de druk van de Amerikaanse revisionistische koerswijziging.

Het is tijd voor Europa – en Nederland – om zelf de lead te nemen. De vraag is niet langer of we een nieuwe toekomst kunnen creëren, maar hoe we dat gezamenlijk gaan doen.

AUTEUR MARY SPAN | ©DOESPLUS! | 250301
Publicist in Essentie en auteur van het boek Zinvolle [W]evolutie.
Hou ervan je te inspireren en te activeren voor zinvolle evolutie
in leven en werk, bouwend aan een wereld van nieuwe mogelijkheden.