mary span | plust je blik | 13 juni 2025

Terwijl de aarde opwarmt, kookt de oceaan

Over de noodzaak om menselijke superioriteit achter ons te laten

Met deze huiveringwekkende woorden opende de Franse president Emmanuel Macron de derde VN-Oceaanconferentie in Nice met een krachtige oproep tot wereldwijde samenwerking om mariene ecosystemen te beschermen. De boodschap was duidelijk: de gezondheid van onze oceanen is in snel tempo aan het afnemen, en daarmee komt het leven op aarde zélf in gevaar. Toch is de echte crisis misschien nog fundamenteler dan stijgende temperaturen, smeltende ijskappen of verzurende zeeën. Wat onder druk staat, is ons wereldbeeld — het diepgewortelde idee dat de mens boven de natuur staat en haar eindeloos kan beheersen, exploiteren en ordenen.

David Attenboroughs Ocean -film, gemaakt voor National Geographic, is de film waar heel veel mensen op hebben gewacht. Het is een indrukwekkende film met prachtige beelden, maar ook met ontluisterende opnames van de enorme schade die hektrawlers overal ter wereld aanrichten aan de zeebodem en daarmee al het leven vernietigen. Zelfs bij Antarctica wordt te midden van foeragerende walvissen de krill weggezogen. Slechts 3% van de zeebodem is niet aangetast!

Het leven onder water lijdt

Geluidsvervuiling, vervuiling door plastic en andere afvalstoffen, verzuring en overbevissing zijn grote bedreigingen voor mariene ecosystemen. Deze factoren beïnvloeden de communicatie, het gedrag en de gezondheid van zeedieren. Dat dwingt ons om opnieuw te kijken. Niet alleen naar de ecologische ramp die zich voltrekt, maar naar de overtuigingen die daaraan ten grondslag liggen. In het verleden hadden sommige experts er al lang over gespeculeerd dat trawlen en baggeren grote hoeveelheden koolstof van de zeebodem zouden vrijmaken. Maar gegevens hierover kwamen opmerkelijk langzaam op gang. Nu is er eindelijk gedegen onderzoek gestart en constateren we dat het inderdaad een groot probleem is.

Maar er is ook goed nieuws. We zien dat op plaatsen waar visvangst verboden is, de oceaan zich razendsnel herstelt. Het is tijd voor een andere relatie met het leven, waarin we onszelf niet langer beschouwen als heersers, maar als onderdeel van een onderling verbonden geheel. Alleen dan kunnen we de koers verleggen — en de toekomst herwinnen. De wereld moet van ‘plunderen’ naar ‘beschermen’, waarschuwt VN-chef António Guterres op de derde oceaantop in Nice.

De oceaan als oorsprong

Het lot van de mensheid is onlosmakelijk verbonden met het lot van de zee. De oceaan is onze oorsprong en onze levensbron. Wij komen voort uit het water, en dragen het nog altijd met ons mee: drie kwart van ons lichaam bestaat eruit. Niet voor niets riepen de Verenigde Naties de periode 2021–2030 uit tot het Decennium voor Oceaanwetenschappen voor Duurzame Ontwikkeling. Emanuel Macron pleitte tijdens de top in Nice voor een gezamenlijke, wetenschappelijk onderbouwde aanpak. Klimaatverandering en biodiversiteitsverlies dienen gebaseerd te zijn op wetenschappelijk bewijs, niet op meningen.

Een angstaanjagend toekomstbeeld

Kijk een paar decennia vooruit en de vooruitzichten zijn ronduit beangstigend. Tegen 2050 zullen we, als de huidige trend doorzet, alle koraalriffen op aarde hebben vernietigd. 95% van het akkerland zal ernstig zijn aangetast. Vijf miljard mensen zullen kampen met watertekort. En er zal meer plastic in de oceanen zitten dan vis. We bevinden ons midden in de zesde massa-extinctie, die ook de beschaving kan meesleuren in haar val.

Uitbuiting als verdienmodel

Ondanks die dreiging is de oceaan vooralsnog vooral een speelveld voor economische belangen. Overbevissing, zeemijnbouw, vervuiling en slecht bestuur worden in stand gehouden door elites die de oceaan uitbuiten — en daarmee letterlijk de kip met de gouden eieren slachten. Kleinschalige vissers, kustgemeenschappen en mariene biodiversiteit zijn de eerste slachtoffers. Het is tragisch hoe onze soort die zichzelf Homo sapiens (de wijze mens) noemt, zo destructief omspringt met zijn eigen fundament.

De adem van plankton

Het lot van de mensheid is onlosmakelijk verbonden met het lot van de zee. De bewering dat het Amazonewoud de longen van de planeet is, is voor 50% waar. De andere 50% van de zuurstof op aarde wordt geproduceerd door de oceaan, en met name dankzij plankton. Vraag iemand om zich plankton voor te stellen en de meesten zullen moeite hebben om zich iets anders voor te stellen dan een vage kronkel of een grijsachtig vlekje. Maar het zijn kleurrijke wezens, die een enorme impact op ons leven hebben. Deze microbiële wereld is een essentieel radertje in de voedselketen en het klimaat. Bioloog Christian Sardet schreef er het imposante boek Plankton over.

Plankton vormt een cruciale schakel in een web van leven waarvan we zelf deel uitmaken, maar dat we tegelijkertijd in ijltempo afbreken.

Inheemse wijsheid als gids

Misschien kunnen we het meeste leren van de wijsheid van inheemse volkeren. Zij wisten generaties lang in evenwicht te leven met het land en de zee, zonder ze te overheersen. Vissen buiten het seizoen of baden in drinkwater werden beschouwd als ernstige overtredingen. Overal ter wereld is er één universeel thema dat eruit springt bij inheemse gemeenschappen: ze vertrekken vanuit verbondenheid — met elkaar, met de aarde, met het leven. Wetenschappers beginnen deze kennis nu serieus te nemen als alternatief perspectief op onze relatie met de natuur.

Van overheersing naar verbondenheid

Willen we het tij keren, dan is het niet genoeg om technocratische oplossingen te bedenken of het bestaande systeem wat bij te sturen. Wat nodig is, is een radicaal nieuw mensbeeld. De oceaan moet weer worden gezien als gemeenschappelijk goed — geen bezit, maar verantwoordelijkheid. Geen bron van winst, maar van leven.

Alle ecosystemen op aarde zijn direct of indirect afhankelijk van het mariene ecosysteem. En toch begint ons besef daarvan pas net door te dringen.

Een spirituele ommekeer

We moeten af van het idee dat de aarde een grondstoffenwinkel is, waar we naar believen uit mogen putten. Als we niet oppassen, maken we drie miljoen jaar evolutie in één generatie ongedaan. Dat vraagt niet alleen om politieke actie of economisch herontwerp, maar om een spirituele ommekeer. We moeten het contact herstellen met de ziel van al het leven — en daarmee ook met de onze.

En jij?

Wat betekent dit voor jou? Misschien begint alles met kijken. Eerlijk, open, en opnieuw. Leer de ogen te openen die door onze dominante cultuur zijn gesloten. Dan kun je de regenboog zien die altijd al op je wachtte — boven het water, en diep daaronder.

AUTEUR MARY SPAN | ©DOESPLUS! | 250613
Publicist in Essentie en auteur van het boek Zinvolle [W]evolutie.
Hou ervan je te inspireren en te activeren voor zinvolle evolutie.