mary span | plust je blik | 22 november 2022

Bewustzijn à la filosoof Evan Thompson

Hoe wordt ‘bewustzijn’ gezien door de hedendaagse westerse wetenschap? Wordt de materialistische kijk op het bewustzijn uitgehold door nieuwe bevindingen in de kwantumfysica en de neurowetenschap? Filosoof Evan Thompson schreef erover.

De meeste neurowetenschappers en biologen denken, dat bewustzijn of het synoniem geest afhangt van ons brein. Desalniettemin weten ze niet hoe bewustzijn ontstaat uit de werking van de hersenen en weten ze nog niet hoe de biologische breinprocessen in elkaar steken. Filosofen daarentegen proberen die leegte in te vullen met mogelijke verklaringen.

Zoals filosoof Evan Thompson dat doet in zijn boek Waking, Dreaming, Being. Volgens hem zijn de hersenen noodzakelijk voor bewustzijn, maar bewustzijn hoeft niet in het brein te zitten. Veel wetenschappers verzetten zich tegen het idee dat bewustzijn losstaat van het brein. Meditatie kan zeer krachtig en transformerend zijn: het kan zeer leiden tot inzicht, diep begrip en verbondenheid, maar die inzichten zijn niet objectief en niet iets waarmee je een verborgen innerlijke wereld kunt zien. Omdat de geest en het zelf niet ‘echt’ zijn, maar mentale constructies.

We weten niet hoe we een brug moeten slaan tussen bewustzijn als persoonlijke ervaring en bewustzijn als biologische of zelfs fysieke processen. Sommige natuurkundigen denken dat de kwantumfysica uitkomst kan bieden, maar veel wetenschappers en filosofen zijn niet overtuigd van dit idee. De verbanden die mensen leggen tussen de kwantumfysica en het bewustzijn zijn vaak zeer speculatief en lijken het begrip bewustzijn nog niet te kunnen verhelderen.

Er bestaat geen manier om buiten het bewustzijn te treden
en vervolgens het bewustzijn te meten of te verklaren.

Sommigen denken dat helderziendheid een oplossing kan bieden, maar deze spirituele zieners hebben nog geen exact antwoord gevonden. Anderen denken dat het brein werkt als een digitale computer. Ze zien de uiterlijke presentatie van het brein als software en de computer zelf als hardware. Verder komen ze niet. Sommigen denken dat de geest niet in de fles zit, maar zich daarbuiten beweegt en in continue verbinding staat met het brein. Bijvoorbeeld via de aura van de mens.

Het heeft dus geen zin om bewustzijn in details te verklaren. Teleurstellend? Nee, zeker niet. Bewustzijn is fascinerend, het is volgens mij een evolutionair proces van begrijpen of zien. Maar wat eronder ligt is nog verwarrender, namelijk het ‘zelf’. Het ‘zelf’ is geen kant-en-klaar recept dat je kunt verklaren. Het is een proces dat voortdurend in ontwikkeling is. Als we er met een loep naar kijken, lijkt het een illusie van cognitieve en emotionele gedachten over onszelf en manieren van handelen. Termen als ‘goed leiderschap’ bijvoorbeeld bestaat uit emotionele en cognitieve gedachtenstromen, vaardigheden, handelingen en gedrag. Die term is als geheel niet in de hersenen terug te vinden. En toch kunnen we ons bewust zijn van goed of slecht leiderschap. Als geheel, dus. Hetzelfde geldt als we iets beschouwen. Dat is als betekenis niet terug te vinden in het brein. Is het dan een illusie?

Zodra je over het begrip bewustzijn of geest
begint te denken, kom je terecht in de ideeënwereld.

De geest is relationeel. Het is een manier om in verbinding te staan met de wereld. Je hebt hersenen nodig, als een motor die iets produceert, maar bewustzijn bestaat volgens mij op een ander niveau – het niveau van zijn in de wereld. Het is hoe je het leven ervaart en leeft. Een begrip dat nogal abstract is en niet in een zin te vatten. Het bewustzijn kan inzoomen en uitzoomen. Je kunt op een afstand naar jezelf kijken. De vraag is dan waar vandaan je dit innerlijk onderzoek doet. Waar vandaan komen die voorspellende visioenen die sommige mensen hebben? Is het iets van ons brein of ligt het buiten ons? Het is volgens mij geen neuraal netwerk in ons brein, maar een kosmisch neuraal netwerk waaruit we kunnen putten. Zo boven, zo beneden. Het betekent dat orde en waarheid van het kosmische, het grotere geheel terug te vinden is in het leven van ieder mens op aarde.

Je kunt het niet grijpen. En toch is het bewustzijn iets heel belangrijks voor ons. Hoe ouder we worden, hoe belangrijker ons bewustzijn voor ons wordt. Want we zien meer, begrijpen meer, voelen meer. Je relatie met jezelf wordt duidelijker, maar – let wel – bewustzijn is geen telescoop. Het is een manier van kijken, het is gewaarzijn, het is meditatie van de geest.

Het mooiste wat je
kunt worden is bewust zijn.

Misschien moeten we af van de hedendaagse wetenschappelijke kijk op dingen. Het is iets relationeels, psychologisch en sociaal. Bewustzijn is een levenregulatieproces van het hele lichaam waarbij de hersenen nodig zijn.De boeddhistische filosofie houdt zich erg bezig met het analyseren van cognitie, concepten en bewustzijn. Dit is de arena waarin de geesteswetenschappers en de materiële wetenschap elkaar veel te zeggen hebben. Ook al staan ze nu nog ver van elkaar af, omdat de materiële wetenschappers zich verzetten tegen het idee dat bewustzijn een ander leven zou kunnen hebben los van de hersenen. Het zou een betekenisvolle ontmoeting tussen beide werelden kunnen zijn. Op die manier zou er een beter begrip van de menselijke geest kunnen ontstaan – een cognitieve wetenschap van wijsheid.

AUTEUR MARY SPAN | ©DOESPLUS! | 221122
Publicist in Essentie en auteur van het boek Zinvolle [W]evolutie.
Hou ervan je te inspireren en te activeren voor zinvolle evolutie
in leven en werk, bouwend aan een wereld van nieuwe mogelijkheden.