mary span | plust je blik | 25 mei 2025

De onderstroom.
En de opkomst van een nieuwe sociale staat

We leven in een wereld die aan alle kanten piept, kraakt en schreeuwt. Oorlogen. Desinformatie. Klimaatchaos. Machtsmisbruik. De wereld is soms ijskoud. Het is geen wonder dat velen zich overweldigd voelen, somber zelfs. Maar onder die luidruchtige bovenstroom, onder het spektakel van crisis en conflict, gebeurt iets hoopvols. Er groeit een onderstroom en een nieuwe sociale staat. Iets radicaal nieuws.

Mensen overal ter wereld keren zich af van gebroken systemen en bouwen aan iets beters. Ze pionieren met nieuwe vormen van onderwijs, landbouw, zorg, bestuur en ondernemen. Niet op de voorpagina’s, maar op marktplaatsen, keukentafels en buurthuizen. Coöperatief. Kleinschalig à la Frits Schumacher. Betrokken. En verrassend effectief.

Naar schatting werken 1 miljard mensen (12,5%) op aarde in stilte aan een nieuw systeem. Alleen al in Nederland zijn 1,5 miljoen (8,3%) mensen regelmatig actief als vrijwilliger en zijn er duizenden initiatieven. Energiecoöperaties, voedselcollectieven, zorgzame buurtnetwerken. Een alternatief systeem van de onderstroom dat niet draait om macht of winst, maar om welzijn en verbondenheid. Het zijn de lichtwerkers en de informele leiders van vandaag, die op weg zijn om op een coöperatieve manier een sociale evolutie tot stand te brengen.

Is dit de opmaat naar een nieuwe sociale staat?

Niet te verwarren met socialisme, maar een sociale staat in de ware zin van het woord: een samenleving gebaseerd op empathie, samenwerking en respect. Een staat die niet verdeelt in klasse of afkomst, maar verbindt op menselijkheid.

Volgens hoogleraar Transitiekunde Jan Rotmans komt de onderstroom steeds meer bovendrijven. Waarom? Omdat deze nieuwe antwoorden geeft op de uitdagingen van deze tijd. Ze bouwen aan alternatieve vormen van ondernemen, landbouw, onderwijs, wonen, bestuur en samenleven. Op weg naar een nieuwe solidaire staat.

Formele leiders uit de bovenstroom en informele leiders uit de onderstroom zouden op politiek en maatschappelijk terrein fantastisch werk kunnen verrichten. Want het poldermodel werkt niet meer, omdat de systeemproblemen waarmee we momenteel geconfronteerd worden niet opgelost kunnen worden door de huidige symptoompolitiek en hindermacht.

Het lijkt alsof we langzaamaan een openluchtmuseum worden. De onderstroom kan Nederland weer naar de top brengen. Rotmans staat een brede evolutionaire beweging voor, die weliswaar radicaal is maar die Nederland stap voor stap uit de slop weer naar de top brengt.

Zo staan we op de drempel van een sociaal-evolutionaire sprong. Bewustzijn groeit. Licht breekt door. Letterlijk zelfs: technologieën als topologische kwantum computing laten zien dat er lagen van realiteit bestaan waarvan we ons tot voor kort niets konden voorstellen. Wat als de werkelijkheid zelf uitnodigt tot een ander perspectief?

De discussie zou niet langer moeten gaan over groei in euro’s, maar over groei in levenskwaliteit – voor onszelf, voor elkaar, voor de planeet en voor wie na ons komt. De huidige economie is gebouwd op een te smal begrip van welvaart en loopt vast. Het is tijd om breder te kijken, dieper te voelen. Tijd voor een economie die niet alleen rekent, maar ook zorgt. Die compassie omarmt en toekomstbestendig is. Die de mens en het leven centraal stelt – holistisch, duurzaam, en met oog voor de lange termijn. 

AI, nieuwe technologie, een universeel basisinkomen – het komt eraan. En ja, het zal veel veranderen. Veel mensen vrezen de schaduwkant van kunstmatige intelligentie. Begrijpelijk. Maar vergeet niet: er is al zóveel licht. Zóveel bewustzijn. We hebben de kracht om technologie niet te laten ontsporen, maar in te zetten voor iets groters – een eerlijker, gezonder, menselijker wereld.

De vraag is niet óf deze ontwikkelingen doorgaan, maar: wat doen wij ermee? Gaan we passief toekijken of actief vormgeven? Gaan we meebewegen met systemen die hun ziel verloren zijn, of bouwen we nieuwe die kloppen met wie we willen zijn?

Tegelijkertijd brokkelen oude structuren af. De patriarchale dominantie, de uitputting van de aarde, de economische ongelijkheid, het geweld – steeds meer mensen doorzien het. Ze pikken het niet meer. De oude machtsspelletjes verliezen hun grip. Want de tijdgeest keert zich tegen hen. En de onderstroom groeit.

Democratie bracht ons ver. Maar wat nu ontstaat, gaat verder. Het wordt menselijker. Creatiever. Holistischer. Niet geboren uit regels, maar uit bewustzijn. Uit onze [w]evolutie. Uit onszelf – én samen.

Die verandering ís al begonnen. In de onderstroom. In de buurten, velden, praktijken en netwerken waar mensen bouwen aan nieuwe vormen van zorg, onderwijs, energie, spiritualiteit en samenwerking. Daar ontstaat wat je zou kunnen noemen: een nieuwe staat van zijn.

Utopisch? Misschien. Maar noodzakelijk. En mogelijk.

We moeten loslaten wat niet werkt. Niet in angst, maar in vertrouwen. Want er is al zoveel licht. Zoveel mededogen. Zoveel kracht. Het is aan ons om het te zien. En erin mee te bewegen.

Dus: raak niet verstrikt in het drama. Haal diep adem. Kijk opnieuw of mediteer. Realiseer je: jij bent deel van de onderstroom. Jij bént een scheppende kracht. En ja, jij kunt meebouwen aan een nieuwe sociale staat. Een samenleving waarin ieder mens telt.

Word een onderstromer.

AUTEUR MARY SPAN | ©DOESPLUS! | 240614/250525
Publicist in Essentie en auteur van het boek Zinvolle [W]evolutie.
Hou ervan je te inspireren en te activeren voor zinvolle evolutie
in leven en werk, bouwend aan een wereld van nieuwe mogelijkheden