mary span | plust je blik | 2 september 2025

Gratis geld of basisinkomen lost niets op

Waarom goed onderwijs, betere zorg en zinvol werk belangrijker zijn dan een basisinkomen

Antropoloog James Suzman bestudeert de geschiedenis van de relatie mens-arbeid en pleit voor een zinvol bestaan. Kan een universeel basisinkomen daarvoor zorgen? Rutger Bregman en Sam Altman van OpenAI zien een basisinkomen als een oplossing voor armoede, ongelijkheid en de gevolgen van automatisering. Leidt gratis geld tot positieve resultaten? Sociaal-economische experimenten geven eindelijk uitsluitsel.

We kunnen iets leren van de jager-verzamelaar die tijd te over had om te ontspannen, te discussiëren, sculpturen en gereedschappen te maken en met de kinderen te spelen. De jager-verzamelaar werkte om te leven en niet om te werken. Wij zijn namelijk niet geboren om continu te zwoegen en als werkverslaafde aan allerlei kwalen ten onder te gaan. De Zuidafrikaanse antropoloog James Suzman vindt onze werkcultuur behoorlijk ongezond. Suzman deed jarenlang veldonderzoek bij de Ju/’hoansi, een volk in Namibië en schreef er het boek ‘Werk’ over, een geschiedenis van de bezige mens, van oertijd tot het heden.

Getrouwd met werk
Op basis van zijn onderzoek kwam James Suzman tot de conclusie dat het leven van de jager-verzamelaar best aantrekkelijk was. Ze hadden nooit werkstress zoals wij nu. Pas als ze honger hadden, gingen ze jagen. Ze vertrouwden op de natuur en hun eigen natuur om genoeg voedsel te kunnen vinden. Landbouwers verloren die eigenschap meer en meer, want ze waren te druk met het op voorraad houden van levensmiddelen en met de beveiliging daarvan. Suzman laat in zijn boek helder zien hoe de mens ‘getrouwd’ raakte met zijn werk. We verleerden meer en meer om te relaxen na gedane arbeid. En de druk om te presteren liep hoog op en de  voldoening van werken verdween.

Er is ook een andere kant van het verhaal. 

Ons begrip van werk als middel om een ​​doel te bereiken is zo ontspoord dat het vaak voelt alsof we nooit stoppen met werken. Voor velen van ons, misschien wel meer dan we zouden willen toegeven, kan werk onze primaire identiteit zijn. Banen geven velen houvast en ritme en geeft zin aan het leven. Maar banen met routinematige of herhalende kantoor- en administratieve taken lopen een hoog risico om door AI te worden vervangen of significant te veranderen. Dit zal onvermijdelijk gevolgen hebben voor het inkomen en bestaanszekerheid van mensen. Het aandeel startersvacatures is al in een jaar tijd flink gedaald, blijkt uit onderzoek van Intelligence Group in opdracht van het Financieel Dagblad.

We proberen allemaal betekenis en legitimiteit vast te stellen rond wat we doen met ons leven. Velen streven rijkdom na, maar velen van ons zijn niet succesvol en velen vinden dat hun werk geen zinvolle bijdrage levert aan de wereld.

Er wordt soms gezegd
dat mensen op de bank gaan zitten
als je ze gratis geld geeft

Basisinkomen
De nieuwe ontwikkelingen die in de 21e eeuw ontstaan bieden kansen om de werksituatie anders in te richten. We zijn door de coronapandemie en de komst van kunstmatige intelligentie meer bewust geworden, dat de oude manier van werken niet langer houdbaar is. We gaan het zelfs raar vinden dat een verpleegster of verzorger honderd keer minder verdient dan een directeur. We zien de discussies over het basisinkomen steeds weer opkomen en er wordt in steeds meer landen geëxperimenteerd met de vierdaagse werkweek. Het zou de mensen de mentale ruimte en de buffers geven, die nodig zijn om nieuwe dingen te ondernemen zoals het starten van een bedrijf of het bijdragen aan de samenleving op andere manieren. 

Een groot basisinkomenexperiment in Texas en Illonois toont echter aan, dat een basisinkomen niet leidt tot arbeidsgeluk, minder armoede of een betere gezondheid. Vooraf dachten de onderzoekers, dat mensen slechte banen zouden inwisselen voor betere. Maar dat gebeurde niet. Ook de fysieke en mentale gezondheid veranderde niet. Om de oorlog tegen armoede te beëindigen is meer nodig dan alleen geldtransfers; het vereist beter onderwijs en betere gezondheidszorg. En Suzman laat zien dat de mens heel veelzijdig en inventief is, en daardoor ontzettend goed in staat om zich voortdurend aan te passen aan nieuwe omstandigheden.

Wat het basisinkomen wél
bracht? Het gratis geld
bracht troost, veiligheid en hoop.

We hebben hoge verwachtingen voor de toekomst en we willen van de wereld een betere plek maken. Ondanks ons klagen heeft de moderne beschaving heel wat opgeleverd om dankbaar voor te zijn. Hoewel vooruitgang afhangt van het vestigen van onze hoop op een wereld die nog niet bestaat, zijn degenen die niet kunnen stoppen met plannen maken voor de toekomst, gedoemd te werken voor een leven dat ze nooit volledig en zinvol zullen leven.

Kans grijpen
Wat we nu moeten doen, zegt Suzman, is de kans grijpen om nieuwe manieren te vinden om ons samenleven te ordenen en nieuwe benaderingen te bedenken voor het organiseren van kapitaal. Dat begint bij een andere blik op werk: niet als last of strijd om inkomen, maar als zorg voor elkaar, als scheppende kracht, en als zinvolle deelname aan het grotere geheel waar wij allen deel van uitmaken. Als onderwijs, gezondheid en technologie in dienst staan van dit bredere doel, kan dit opnieuw bijdragen aan een samenleving die rechtvaardiger, gezonder en menselijker is.

AUTEUR MARY SPAN | ©DOESPLUS! | 250902
Publicist in Essentie en auteur van het boek Zinvolle [W]evolutie.
Hou ervan je te inspireren en te activeren voor zinvolle evolutie
in leven en werk, bouwend aan een wereld van nieuwe mogelijkheden.