Spiritualiteit kan je bevrijden van de wanhoop

Mijn interesse in spiritualiteit ontstond vanuit een soort nieuwsgierigheid naar het leven. De tendens is om vooral niet over de ziel, het hiernamaals of de geest te praten, want dan word je niet meer serieus genomen. Hoe kunnen we dan het politieke, sociale en economische leven serieus nemen als we ons gevoel voor ons diepere zelf grotendeels negeren?

Ik ben niet van de kerk of traditionele geloofsrichting, maar ik ben wel nieuwsgierig naar het leven. Het maakt dat ik me verdiep in allerlei bewegingen in de wereld. Ik zie vooral een harde samenleving zonder liefde. We hebben spirituele gevoeligheid in onze debatten nodig om de wereld te kunnen veranderen en te verrijken. Een samenleving met een grotere spirituele gevoeligheid concentreert zich minder op materiële en uiterlijke aspecten en meer op het innerlijke universum. Het leven wordt daardoor voller, rijker, meer verbonden en waardevoller.

Het spirituele leven
vindt vaak privé plaats
en niet daarbuiten.

Dit spirituele perspectief in haar zuivere vorm van liefde is nu van belang, omdat er momenteel sprake is van grote wanhoop en er een totale verzwakking plaatsvindt van democratie, publieke instellingen, politiek, bedrijfsleven, ecologie en sociaal leven. Steeds meer mensen leven in stress en er is een toename van het aantal mensen dat uitvalt. De spanning in de samenleving wordt zo groot dat het niet meer houdbaar is en het vervolgens kan klappen. We hebben geen duidelijke en gemeenschappelijke relatie meer met met onszelf en de werkelijkheid… dat zou weleens het grote probleem van de westerse wereld kunnen zijn.

Vroeger zaten we in de kerker van religie, maar de oplossing ligt niet in een nostalgische terugkeer naar hoe het vroeger was. Vandaag hebben mensen in het Westen de ruimte om eigen keuzes te maken die kunnen afwijken van wat mijnheer pastoor of de imam van je verwachten. We bevinden ons nu in een merkwaardige post-seculiere staat (zie Charles Taylor’s werk A Secular Age), waarin we alleen nog de nadruk leggen op eigenbelang, overtuigingen, meningen en misschien nog een beetje solidariteit. Het is een gevecht tussen ratio en gevoel, waarbij gevoel steeds het onderspit delft. Het spirituele mag dan vooral individueel worden beoefend, het is toch al op subtiele manieren van invloed op verschillende terreinen van het openbare leven, bijvoorbeeld op het gebied van verslaving, psychiatrie, verpleegkunde, onderwijs en sociaal, milieuactivisme en zelfs in de wedstrijdsport. Echter niet of zeer weinig op het terrein van competitie, economie, politiek, kapitaal, technologie, beleid, commercie of marketing, de harde kant van ons leven.

Het spirituele gaat
om ‘aarding’, niet
om onze ‘plaats’ of ‘status’.

Spiritualiteit is voor de meeste mensen een vaag begrip en velen weten niet hoe ze er in hun leven mee om kunnen gaan. De spirituele beleving is namelijk niet tastbaar en niet concreet te bewijzen. Veel atheïsten beschouwen daarom ‘spiritueel’ als zweverig, associëren het met middeleeuws bijgeloof of zien het leven als iets eenmaligs, als iets waarvan je moet genieten of wat je vooral moet uitbuiten. De fysieke materiële wereld ‘daarbuiten’ is het meest reële dat er volgens velen bestaat. Maar er bestaat ook een innerlijke – niet-materiële – wereld. Een manier om dat te ontdekken is door middel van meditatie of mindfulness. Wanneer we de aandacht op onszelf vestigen en in staat zijn ons eigen denken te observeren, komen we tot een relatie met een heel ander Zelf dan de buitenwereld ons toont. We zijn dan niet zozeer de consumentcliënt of machine die op een tredmolen zit om het systeem draaiende te houden, maar worden meer een authentiek en autonoom persoon die zich vrij kan bewegen in het rijk van voelen.

Het spirituele gaat om ‘aarding’ in het innerlijk universum van het Nu, niet om onze plaats of status in de samenleving. Daardoor groei je naar volledig menszijn, zonder masker, ego en oordeel. Voor rationalisten of mensen die zich bezig moeten houden met overleven lijkt dat een schier onmogelijke opgave. Om in de woorden van spiritueel auteur Eckart Tolle te spreken: ‘We moeten ons denken uitschakelen om te aarden in het moment.’ Dat maakt ons vrij om liefde voor onszelf en al het leven te voelen en om op een goede manier met het leven in al haar aspecten aan te kunnen gaan.

Wij zijn het bewuste
universum. We zijn
onbegrensd, alles kunnend.

Kunnen we – met dit alles in gedachten – het spirituele een plaats geven in het publieke domein? Ik denk zeker van wel. Het is zelfs hard nodig, omdat traditionele vormen van macht geen resultaat opleveren. We hebben spirituele verfijning nodig om grote sociale en ecologische problemen aan te kunnen pakken. Extinction Rebellion (XR), die zich verzet tegen klimaatverandering en het verlies van biodiversiteit en waarvan de stijgende populariteit iedereen heeft verrast, wordt expliciet gedreven door spiritueel inzicht en connectiviteit. Aanjager en mede-oprichter dr. Gail Bradbrook leerde van inheemse culturen, spirituele leiders, activisten en psychologen hoe kracht te ontwikkelen. Ze ziet dat de mensheid niet gescheiden is, maar onlosmakelijk verbonden met haar natuurlijke omgeving en al haar levensvormen. Dergelijke bewegingen vragen om mondiaal bewustzijn, analytisch inzicht maar ook om spiritueel inzicht en nieuwe perspectieven. Dat betekent dat we de spirituele wereld moeten omarmen, zowel individueel als collectief. En dat vraagt daarom om actief beleid met spiritualiteit als basis: als brandstof voor sociale en politieke vernieuwing en niet als motor van die vernieuwing. En daarvoor hebben we politici, leiders en pioniers nodig, die het voelen in zichzelf gerealiseerd hebben: die vanuit hun hart en strategisch denken kunnen handelen en voorbeelden kunnen zijn.

In een wereld van ecologische grenzen zouden we ons derhalve de volgende verdiepende vragen moeten stellen:

Hoe worden we bewust?
Wanneer waarden, normen en prioriteiten onvermijdelijk elke dag botsen…

Hoe worden we ‘echt’?
Als we merken dat automatisering en AI niet altijd onze vrienden zijn…

Hoe kunnen we liefde boven macht stellen?
Als we onrechtvaardigheid willen aanpakken…

Hoe overleven we?
In een steeds veranderende culturele en economische context…

Hoe passen we ons aan?
Te midden van diepgaande verwarring en onvolwassenheid…

Hoe dienen we dan?
Als we een wereld willen opbouwen die verder gaat dan het consumentisme…

Hoe kunnen we een beter en groter leven leiden?

Deze vragen zijn misschien moeilijk te beantwoorden, maar gelukkig stellen velen ze nu wel. En dat zijn de pioniers van vandaag. Er is een wijdverbreide wanhoop in de wereld. Daarom moeten we de diepte in, om met spirituele gevoeligheid antwoorden en nieuwe perspectieven te kunnen vinden. Ik geloof dat dit de weg naar welzijn is, die we met z’n allen moeten gaan. Het is hét bevrijdingsverhaal van onze tijd.