mary span | plust je blik | 14 maart 2025
Repressie van het vrije woord. Is vrij nog wel vrij?
Er woedt wereldwijd een oorlog tegen het vrije woord. De algoritmen en de herhaling van propaganda bepalen nu de werkelijkheid. En journalisten worden bedreigd. We stevenen af op meer repressie. Staat het vrije woord onder druk?
Het klassieke boek 1984 (uit 1949) van George Orwell beschrijft een anti-utopische wereld die je doet nadenken over vrijheid en macht. Het verhaal speelt zich af in een maatschappij waar vrijheid niet meer bestaat. Elk individu wordt namelijk op alle aspecten gecontroleerd door de leider, Big Brother. De bevolking wordt gemanipuleerd en gehersenspoeld om de heersers aan de macht te houden. Klinkt je dit bekend in de oren?
In het dictatoriale Rusland is taal een belangrijk gereedschap om mensen op het verkeerde been te zetten. De Russische spindoctors weten dat woorden, net als in het Sovjetverleden, de sleutel zijn tot onderdrukking. De intimidatietechnieken werken volop in de heilige tsaristische natie van Poetin. En tsaar Poetin ziet zich als een belichaming daarvan, met Kyiv als de wieg, aldus historicus prof.dr. Beatrice de Graaf in De Ongelooflijke Podcast (EO, 26 februari 2022).
Het boek 1984
lijkt op de wereld
van vandaag.
President Donald Trump ziet zich net als Poetin als een woordvoerder en bevelhebber van een nieuwe wereldorde. Met zijn showmanship en propaganda beheerst hij het toneel en beïnvloedt zo het medialandschap om de publieke opinie en het gedrag van mensen te sturen. Dit roept herinneringen op aan de antidemocratische tijd uit het verleden. Niet alleen Trump en Poetin beheersen het toneel, ook influencers, sociale media en algoritmen doen dat. Deze zijn de nieuwe onzichtbare heersers met ongelooflijke macht zonder enige verantwoordelijkheid te tonen. George Orwells roman leest nu als een naargeestig verhaal, waar het vrije en ware woord is verdwenen.
Propaganda is vandaag de dag springlevend. Waar veel journalisten destijds nog lacherig deden over de opzichtige leugens van Trump, zien we inmiddels hoe effectief zijn propaganda in de vrije en open samenleving is. Het aantal online bedreigingen en haatcampagnes van burgers via sociale media is de laatste jaren sterk gegroeid.
Woorden zijn het krachtigste
gereedschap van de journalistiek.
Israël bijvoorbeeld valt doelbewust journalisten aan en noemt hen ‘terroristen’. In Gaza is het persvest geen bescherming, maar een schietschijf. Door journalisten (mond)dood te maken overheerst de Israëlische propaganda het publieke debat. Niet eerder werd het vrije woord zo misbruikt. Psychologen en hersenonderzoekers hebben veel onderzoek gedaan naar dit fenomeen.
Dit alles komt niet uit de lucht vallen. Wellicht heeft dat te maken met de afkalving van de hoge standaard van leven in de westerse wereld. Daarnaast wordt de westerse wereld ondermijnd door het verspreiden van complottheorieën en polarisatie. Mensen zoeken dan heil bij dictators, verkleed als charismatische leiders. Vrije burgers blijken heel kwestbaar voor de stimulerende kracht van taal en adopteren heel gemakkelijk de stijl en toon die gepropageerd wordt.
De volksheerschappij
wordt van alle
kanten ondermijnd.
Over de hele wereld zien we de groei van propaganda die een alternatieve realiteit promoot, waarin zwart wit is en wit zwart, en waar de waarheid geen rol meer speelt. De argumenten (of valse conclusies) die mensen of groepen naar voren brengen, worden meer geloofd dan de statistieken of onderzoeken.
Denk je eens even in: je leest een sensationele, maar niet al te schandalige kop die gemakkelijk te verteren is en inspeelt op je gevoelens. ‘Wat?’, denk je dan. ‘Dit is schandalig.’ Wat er gebeurt, is dat niet je ratio wordt aangesproken maar je emoties. Je adopteert meteen het gevoel zonder het te checken. En dat weten de propagandisten. Ze gebruiken daarom woorden die het brein van mensen in de overdrive brengen en ervoor zorgen dat mensen in de ontstane chaos geen aandacht meer voor analyse kunnen opbrengen. Ons brein wordt zo hard getriggerd op alle vlakken – en vooral door onze smartphone en sociale media – dat we ons nog maar slecht kunnen concentreren op zaken die er wél toe doen.
Gelukkig weten we tegenwoordig hoe we kunnen ontkoppelen. Professor Elke Geraerts luidt de noodklok, omdat ons brein teveel geprikkeld wordt, met spanning of burn-out als gevolg. We moeten ons brein weer gaan trainen om minder afgeleid te zijn en meer focus te hebben. Meditatie of mindfulness kunnen daarbij helpen om rust in jezelf te creëren. En dat begint met optimisme. Daar krijg je energie van. Daarmee creëer je voor jezelf een hefboom van veerkracht en wendbaarheid. Dat is de persoonlijke tool, maar hoe ga je om met het woord van de macht?
Het is tijd
voor antigif.
Voor iedereen die het controversiële presidentschap van Donald Trump wil begrijpen, is Masha Gessens werk essentiële lectuur. Gessen groeide op in de Sovjet-Unie en deed als journalist verslag van de wederopstanding van het totalitarisme in het Rusland van Poetin. Ze is door Rusland op de lijst van meest gezochte personen gezet. Het is belangrijk de autocraat te herkennen, zegt ze. Weet dat leiders die repressie inzetten om aan de macht te blijven of aan het stuur van een organisatie, in feite hun gezag al kwijt zijn. In haar boek ‘Hoe overleef je een autocratie’ concludeert ze het volgende:
-
- Geloof de autocraat. Hij (meestal een man) meent wat hij zegt.
- Laat je niet misleiden door tekenen van normaliteit.
- Instellingen zullen je niet redden. Denk bijvoorbeeld aan de pers, sociale media of rechterlijke macht. Die kunnen al geïnfiltreerd zijn door de dictators. Ze kunnen zelfs de ‘oren’ en ‘ogen’ worden van de macht.
- Wees verontwaardigd en verzet je continu tegen de voortdurend aanval op het vrije woord en democratie.
- Sluit geen compromissen en gebruik opbouwende woorden.
- We moeten een nieuw model opzetten zonder de competitiedwang van ‘Ik win, jij verliest’. Gebruik liever het mantra ‘ik win alleen als we samen winnen.’ We presteren gewoon beter wanneer we een gezamenlijk doel hebben, of aan een gezamenlijk probleem werken.
- Wees een rentmeester en houd hoop voor de toekomst. Stel je een nieuwe toekomst voor. Niets duurt eeuwig, ook dictators niet.
Je zou kunnen zeggen dat de Verenigde Staten een soort Napoleontische tijd is ingegaan. Napoleon Bonaparte had ook goede ideeën met universele woorden, maar hij wilde vooral alle macht. Zijn methode was oorlog, in Frankrijk en later in Europa. In 1815 werd hij definitief verslagen. Wat Napoleon uiteindelijk niet lukte, zal de huidige dictators ten slotte ook niet lukken.
Als je hoofd tolt,
geef er dan een
positieve draai aan.
Loesje
Wat je ook kunt doen is mensen inspireren om positief te zijn en om een morele toekomst te omarmen waarin het vrije woord ertoe doet en mensen worden gewaardeerd en erkend voor wie ze zijn. Als we het vrije woord – en daarmee de vrije samenleving en de waarheid – veilig willen stellen voor een volgende generatie, dan is het nu tijd om jouw positieve gedachtekracht gefocust te verspreiden. Focus je op het breken van de kettingen die dichtbij zijn. Om daarna gezamenlijk een drastische schoonmaakactie te organiseren. De tijd van niets doen is voorbij.
AUTEUR MARY SPAN | ©DOESPLUS! | 250314
Publicist in Essence en auteur van het boek Zinvolle [W]evolutie.
Hou ervan je te inspireren en te activeren voor zinvolle evolutie
in leven en werk, bouwend aan een wereld van nieuwe mogelijkheden.
Hoe de gemeenschap kan bijdragen aan bescherming van het vrije woord
Het beschermen van het vrije woord binnen de commons of gemeenschap is essentieel voor een gezonde, democratische en inclusieve omgeving. Hier zijn 7 principes:
1. Herstel het vrije woord als gemeenschappelijk goed
Vrije meningsuiting is geen privilege van overheden of mediabedrijven, maar een recht van de gemeenschap. In de commons wordt het vrije woord beschermd door de mensen, voor de mensen — zonder commerciële of politieke belangen.
2. Koester pluriformiteit, geen uniformiteit
Waar de staat of de markt vaak één narratief centraal stelt (denk aan staatspropaganda of eenzijdige mediaberichtgeving), laat de commons ruimte voor meerdere stemmen. Botsende ideeën zijn geen bedreiging, maar een bron van collectieve wijsheid.
3. Bescherm de stemmen die bedreigd worden
In tijden van oorlog of repressie worden journalisten, klokkenluiders en afwijkende stemmen het zwijgen opgelegd. De commons biedt een schuilplaats en spreekbuis voor hen. Anonimiteit, veilige infrastructuur en morele steun zijn hierin essentieel.
4. Ontwikkel eigen infrastructuur voor communicatie
Digitale platforms in handen van Big Tech kunnen het vrije woord manipuleren of censureren. De commons bouwt haar eigen infrastructuur: vrij, open source, decentraal en gemeenschapsgericht. Denk aan alternatieven als Mastodon of zelfbeheerde fora.
5. Maak toezicht op het gesprek transparant en democratisch
In plaats van verborgen algoritmes of top-down moderatie, kiest de commons voor collectief toezicht. Ingrijpen gebeurt openlijk, volgens duidelijke afspraken, en met ruimte voor bezwaar of herstel.
6. Organiseer actieve solidariteit met bedreigde sprekers
Vrijheid van meningsuiting betekent ook verantwoordelijkheid: als één stem wordt onderdrukt, moet de rest opstaan. Dat kan via:
-
Publieke steunbetuigingen.
-
Het herpubliceren van onderdrukte informatie.
-
Het bieden van veilige publicatieruimtes.
7. Onderwijs elkaar in mediawijsheid en kritische vrijheid
In de commons is het vrije woord niet alleen een recht, maar ook een kunde. We leren elkaar om:
-
Leugens en propaganda te herkennen.
-
Eerlijke, moedige en zorgvuldige taal te gebruiken.
-
Meningsverschillen als groeikans te zien, niet als strijd.
BBC in rechtse kamp
05-05-25: Linkse stemmen worden door de BBC buitengesloten. Waar links tegen de economische macht is, ondersteunt rechts die macht. De BBC staat open voor lobbywerk, worden geregeerd door de rijke elite. Voor links zitten bijna alle deuren op slot. Bron: George Monbiot.
Oorlog tegen journalisten
03-05-25: Vorig jaar registreerde het Comité ter Bescherming van Journalisten (CPJ) het hoogste aantal omgekomen mediamedewerkers. Ook de aanvallen op de persvrijheid en onafhankelijke nieuwsorganisaties door regeringen en autoritaire regimes nemen toe, samen met de tsunami aan desinformatie. Feiten zijn heilig. Help ze te beschermen. Het is belangrijk dat we opkomen voor journalistiek en democratie. Bron: the Guardian.
Het democratierapport 2025
Volgens het Zweedse DEM-rapport verliest de democratie het meest in termen van economische macht. Het is op het laagste niveau in meer dan 50 jaar. Voor het eerst in meer dan 20 jaar zijn er wereldwijd minder democratieën (nu 88) dan autocratieën (nu 91). Bijna 3 van de 4 mensen ter wereld – 72% – leeft nu in autocratieën. Dat aantal neemt nog steeds toe en is het hoogste percentage sinds 1978. Het favoriete wapen van autocratisten is mediacensuur, gevolgd door het ondermijnen van verkiezingen en de burgermaatschappij. Het verlies aan vrijheid van meningsuiting is alarmerend. Bron: V-Dem Institute.
Europese wetenschappers waarschuwen voor Trump-censuur
24-02-25: Wetenschappers maken zich zorgen over de ’toenemende bedreigingen van de academische vrijheid. De politiek zou zich niet moeten bemoeien met het ‘taalgebruik, de onderwerpkeuze en de methodologie’ van wetenschappers. Ze zien het als ‘censuur’ en ‘politieke onderdrukking’. Bron: EM.
De digitale wereld heeft zijn regels, maar ik kies mijn eigen waarheid.
Doe vandaag iets voor je digitale vrijheid:
# Zoek naar alternatieven voor de BigTech-platforms die je dagelijks gebruikt.
# Steun platforms die transparanter zijn over hoe ze informatie beheren.
# Neem de tijd om je privacy-instellingen te controleren en je data te beschermen.
Vrijheid in het digitale tijdperk begint bij bewustzijn en actie.
Samenzweving, actuele blik op desinformatie
Het zijn boeiende tijden in spiritland. Quantumwoorden en complotdenken in spiritualiteit zijn hot. Waar is het ware woord?
Waarom de wijsheid van de commons de oplossing kan zijn
De terugkeer van Donald Trump als president van de Verenigde Staten kan een keerpunt zijn in internationale betrekkingen. We kunnen niet afzijdig blijven.
