mary span | plust je blik | 16 juni 2025

Van schavuitenlogica naar verweer

Hoe we het beest temmen en samen de witte duif voor een nieuw begin loslaten

In een wereld waarin misleiding en manipulatie de boventoon voeren — de schavuitenlogica — lijkt het moeilijk om het vertrouwen terug te winnen. Toch is het juist nú tijd voor verweer: voor het wakker schudden van ons geweten, het durven zien van de harde realiteit en het samen kiezen voor een nieuwe koers. Dit artikel gaat over hoe we het beest temmen dat onze samenleving verdeelt, en hoe we met moed en bezieling bouwen aan een toekomst waarin verbinding en eerlijkheid weer de leidraad zijn.

We leven in een tijd waarin we het beest in de bek moeten kijken. De maskers vallen af. Leiders schuiven hun verantwoordelijkheid af. Burgers raken verdwaald in verdeeldheid. En de ziel is uit de samenleving verdwenen.

Vorige maand haalde professor Marci Shore, historicus en fascisme-expert, het wereldnieuws toen ze aankondigde de Verenigde Staten te verlaten. Haar waarschuwing was vlijmscherp: “De les van 1933 is dat je er zo snel mogelijk uit moet. De VS glijdt af richting fascisme en alle lelijkheid ligt openlijk aan de oppervlakte. Je kijkt in de afgrond.”

Het zijn woorden die ook in Nederland ongemakkelijk resoneren. Terwijl de samenleving piept en kraakt, verdwijnt moreel leiderschap naar de achtergrond. Politici doen loze beloftes. Asielzoekers worden tot vijand gemaakt. En het recent gevallen kabinet hing aan elkaar van uitruil en weglopen voor verantwoordelijkheid. Geert Wilders gedroeg zich als de ultieme manipulator: hij trok aan de touwtjes, maar verdween achter de schermen zodra het erop aankwam. Dilan Yesilgöz haalde uit naar anderen — en daarmee niet voor visie en het landsbelang. Wie neemt er nog écht verantwoordelijkheid?

Ondertussen glijden we langzaam af. Niet met grote stappen, maar met duizend kleine. Waarheid en leugen worden uitwisselbaar. Goed en kwaad vervagen in marketingpraat. De obsessie met economische groei, met kunstmatige intelligentie, met controle, maakt ons gek. Afgesneden van gevoel, van elkaar, van de natuur.

We leven in een tijd van ontzieling.
En waar de ziel verdwijnt, grijpen schavuiten hun kans.

---

Het volk als prooi

De geschiedenis leert ons: niet de dictator is het grootste gevaar, maar de mens die hem volgt zonder vragen te stellen. Niet uit kwaadwillendheid, maar uit gemak, angst of onverschilligheid. Het lijkt soms alsof we liever blijven slapen dan het beest recht aan te kijken.

Dat beest zit niet alleen in de ander — de corrupte leider, de gladde zakenman, de populist met zijn nepverhalen. Het zit ook in onszelf: in onze neiging tot wegkijken, in de hoop dat iemand anders het wel oplost.

Maar zolang we blijven hopen op een sterke man, vrouw of een technologische oplossing, blijven we vatbaar. Burn-out, depressie, vervreemding: het zijn tekenen van een samenleving die haar ziel kwijt is. En wie geen anker heeft, laat zich gemakkelijk meesleuren.

---

Waar is ons moreel kompas?

Eeuwenlang bood religie een richtlijn voor het goede leven. Niet zonder fouten, maar wel met waarden als naastenliefde, gemeenschap, bescheidenheid. Nu we god buitenspel hebben gezet, zijn we gaan geloven in andere afgoden: het individu, het rendement, de leider als redder.

Zonder moreel kompas wordt macht zelden moreel gebruikt. En zonder gemeenschapsgevoel vervallen we in wij-zij-denken. In cynisme. In onverschilligheid.

We hebben nieuwe vormen van morele verbeelding nodig. En nieuwe manieren om onze samenleving samen vorm te geven. Want oude systemen — van politiek tot zorg — zijn niet ontworpen voor de uitdagingen van nu.

---

We leven in een tijd van ontzieling

Wat we missen, is niet alleen richting of leiderschap, maar ook een dieper anker. Terwijl oude religieuze systemen hun invloed verloren, is er onvoldoende voor in de plaats gekomen. Maar spiritualiteit hoeft niet te verdwijnen — integendeel. We hebben juist behoefte aan een verdiepende, eigentijdse spiritualiteit: geen dogma, maar bezieling. Iets wat ons helpt om stil te staan bij wat écht belangrijk is. Dat ons uitnodigt om niet alleen naar buiten te kijken — maar ook naar binnen. Naar waarden als compassie, verbondenheid en verantwoordelijkheid.

Zo’n nieuwe spiritualiteit is geen luxe of randverschijnsel, maar de basis voor een gezond leven en een gezonde samenleving.

---

Wat wél werkt

We hebben geen grote revolutie nodig, maar een herontdekking van het menselijke.
Kleinschaligheid werkt. Persoonlijk contact werkt. In gemeenten zie je dat uitersten elkaar vinden als bestuurders écht met inwoners praten. In organisaties zie je verbinding ontstaan als mensen zich gehoord en gezien voelen in plaats van gemanaged.

Nieuwe vormen van participatie — zoals burgerraden of overlegdemocratie — zijn hoopvolle aanzetten. Maar als we die niet vullen met moed en morele helderheid, blijven het lege dozen. Dan verandert er niets.

---

De witte duif

We kunnen dit patroon doorbreken. Maar dan moeten we stoppen met anderen beschuldigen en beginnen met zelf verantwoordelijkheid nemen. Dat vraagt om realiteitszin. Om de bereidheid te kijken naar waar we werkelijk staan — als samenleving, als mens.

Durf het beest in de bek te kijken. Zie hoe het werkt. Begrijp zijn logica. En kies dan bewust voor iets anders.
Voor compassie. Voor waarheid. Voor verbondenheid.

Dan, en alleen dan, kunnen we de witte duif loslaten.
Niet als symbool van naïeve hoop, maar als daad van morele moed voor een nieuw begin.

Noot:
‘De normalisering van het fascistische gedachtegoed is gaande en vergevorderd,’ schrijft Ilja Leonard Pfeijffer in zijn essay in de Morgen. ‘De democratie kan uitsluitend worden beschermd door een verbond van alle democratisch gezinde partijen tegen de anti-democratische krachten.’ Lees het artikel via de Linkedin-bijdrage van Ilja Leonard Pfeijffer of lees De Morgen.

AUTEUR MARY SPAN | ©DOESPLUS! | 250616
Plubicist in Essentie en auteur van het boek Zinvolle [W]evolutie.
Hou ervan je te inspireren en te activeren voor zinvolle evolutie.