mary span | plust je blik | 17 februari 2025

Een goede shake-up kan nooit kwaad

Europa is in rep en roer nu het lijkt alsof de Verenigde Staten ruzie zoekt. De tweede termijn van president Donald Trump is begonnen met een ongekende aanval op bondgenoten en handelspartners. Hij kan de wereldorde opschudden, zelfs in goede zin. Een goede shake-up kan geen kwaad.

De wereld staat op een keerpunt, en het lijkt alsof we opnieuw de geschiedenisboeken induiken, maar dit keer met een onverwachte draai: de chaos kan juist de motor zijn voor vooruitgang. Een goede shake-up kan nooit kwaad.

Trump: pure chaos
als brandstof voor verandering.

Trump is nooit een politicus geweest die zich aan conventies houdt. Zijn onorthodoxe stijl heeft hem al vele keren op kritiek komen te staan, maar ook tot onverwachte successen gebracht. In zijn eerste termijn trok hij zich weinig aan van de diplomatieke beleefdheidsregels, en dat resulteerde in zowel ruzies als doorbraken. Een van de meest opvallende doorbraken was de Abraham-akkoorden, die onder zijn leiding tot stand kwamen in 2020. Deze akkoorden waren historische normalisatieovereenkomsten tussen Israël en verschillende Arabische landen, waaronder de Verenigde Arabische Emiraten (VAE), Bahrein, Soedan en Marokko. De akkoorden werden geprezen als een belangrijke stap richting stabiliteit in het Midden-Oosten, waarbij Trump zichzelf als een diplomatiek bemiddelaar positioneerde, wat veel meer succes opleverde dan aanvankelijk werd verwacht. Dit succes wordt vaak genoemd als een van de grootste prestaties van zijn buitenlandse beleid. Hij attendeerde niet alleen op de breuklijn tussen de VS en Europa, maar deed tegelijkertijd een poging tot vernieuwing in de wereldorde, bijvoorbeeld met zijn ‘America First’-beleid, dat de VS in hun eigen ogen sterker moest maken.

De politieke kaarten in de wereld worden opnieuw gedeeld en het is aan de Europese leiders om hun positie te herdefiniëren. Het is niet zomaar een dreiging, het kan ook een kans zijn. In plaats van lijdzaam toe te kijken, zou Europa de katalysator voor verandering moeten worden. Misschien is het moment aangebroken voor een grotere Europese zelfreflectie en zelfredzaamheid. We moeten ons niet verschuilen achter het idee dat we te klein of te afhankelijk zijn, maar juist de kracht vinden om onze eigen koers uit te zetten.

Europa: verdeeld in stemmen,
verenigd in kracht.

Dit proces kan, paradoxaal genoeg, Europa dichter bij elkaar brengen. De EU is altijd al een constructie van compromis geweest, maar wanneer er externe druk komt, wordt er vaak pas echt duidelijk welke waarden men wil beschermen. De uitdaging voor Europa is nu om niet in een defensieve houding te blijven, maar juist de kansen in de onrust te vinden. Het is geen geheim dat de wereld steeds meer multipolair wordt, waarbij landen en blokken elkaar steeds minder als vanzelfsprekende bondgenoten beschouwen. Wat Europa nodig heeft, is het lef om zichzelf opnieuw uit te vinden en tegelijkertijd oude verbanden te herzien.

Trump’s tweede termijn kan Europa niet alleen uitdagen, maar ook aanmoedigen om haar eigen kracht te omarmen. De Europese Unie moet niet bang zijn om haar eigen belangen duidelijker te profileren. Europa heeft genoeg potentieel om sterker te staan, zowel op economisch vlak als op het gebied van technologie en defensie. De vraag is of we in staat zijn om die kansen te grijpen, in plaats van af te wachten wat de VS zullen doen.

Er zijn echter risico’s. Politieke verdeeldheid binnen Europa, de onzekerheid over de brexit, de geopolitieke spanningen met China en Rusland, en de interne spanningen over migratie – allemaal zijn het factoren die het vermogen van Europa om snel en effectief te reageren belemmeren. Maar de realiteit is dat verandering vaak uit chaos voortkomt. De Amerikaanse aanval op Europese belangen kan net datgene zijn wat Europa nodig heeft om weer wendbaar te worden.

Het is dan ook belangrijk dat Europese landen niet in de valkuil stappen van een gepolariseerd debat, maar met elkaar in gesprek blijven. De kracht van Europa ligt in de diversiteit van haar leden, en die diversiteit kan ons sterker maken als we er slim gebruik van maken. In een wereld waar de VS zich meer terugtrekt en China zijn invloed uitbreidt, zal Europa geen andere keuze hebben dan zichzelf te heruitvinden.

Verandering begint
waar chaos heerst.

Een shake-up hoeft niet altijd negatief te zijn. In de wereld van politiek en macht is verandering onvermijdelijk. Hoe we reageren op die verandering is wat telt. Trump gaat met Poetin onderhandelen, boven de hoofden van de Oekraïners en Europeanen heen. Want Trump ziet Europa alleen maar als zwak. Hij stelt daarmee Europa enorm op de proef, maar tegelijkertijd biedt hij ook de gelegenheid om onze positie opnieuw te bepalen. In de woorden van de voorzitter van de Europese Commisssie Ursula von der Leyen op X:  ‘De EU zal optreden om haar economische belangen veilig te stellen. Wij zullen onze werknemers, bedrijven en consumenten beschermen.’ We lijken echter niet veel tijd te hebben, want de wereld draait snel en de geopolitieke verschuivingen laten weinig ruimte voor uitstel. Tegelijkertijd ligt Ursula von der Leyen zelf onder vuur, wat de interne stabiliteit van de EU verder op de proef stelt.

De kritiek op de EU is volop aanwezig: haar besluitvorming wordt vaak als traag en inefficiënt ervaren, en de samenwerking tussen lidstaten lijkt soms meer een politieke slangenkuil dan een constructief samenwerkingsverband. Bovendien wordt Europa gekarakteriseerd door groeiende interne verdeeldheid, met steeds grotere spanningen tussen landen met verschillende opvattingen over democratie, mensenrechten en de rechtsstaat. De opkomst van extreemrechtse bewegingen in verschillende Europese landen versterkt deze breuklijnen, wat niet alleen de eenheid ondermijnt, maar ook de fundamenten van de EU zelf ter discussie stelt. Deze groepen spelen in op de angsten van mensen over globalisering, migratie en nationale identiteit, waardoor een breed sociaal en politiek klimaat ontstaat dat niet altijd verenigbaar lijkt met de fundamentele waarden van de EU, zoals solidariteit, mensenrechten en vrijheid.

De dringende taak van Europa is om opnieuw te leren macht te verwerven en te gebruiken; het moet voorbereid zijn om tegenstanders en soms vrienden, waaronder Amerika (ook na Trump), te confronteren. Het heeft een objectieve beoordeling van de dreiging nodig. Europa moet af van haar zelfgenoegzaamheid en zal zich duidelijker en krachtiger moeten uitspreken over het opbouwen van een veilig, stabiel en inclusief thuis. Er moet rap een nieuw besturingssysteem voor de EU komen, want met 27 kapiteins aan boord is het slecht sturen. Net zoals de vos slim de situatie naar zijn hand zet, zo moet Europa zijn koers zorgvuldig en slim kiezen – met een strategisch plan en de moed om buiten de gebaande paden te denken. Als we het goed doen, kan deze periode leiden tot een sterker, onafhankelijker en beter gepositioneerd Europa. De vraag is niet of we veranderen, maar hoe we dat doen. Een goede shake-up kan nooit kwaad. 

AUTEUR MARY SPAN | ©DOESPLUS! | 250217
Publicist in Essentie en auteur van het boek Zinvolle [W]evolutie.
Hou ervan je te inspireren en te activeren voor zinvolle evolutie
in leven en werk, bouwend aan een wereld van nieuwe mogelijkheden.