Small is volgens mij nog steeds beautiful

Auteur Rutger Bregman wil veel meer ‘morele ambitie’. Niet praten, maar met theoretisch opgeleide consultants de systeemcrisis aanpakken zodat mens en dier beter geholpen kunnen worden. Dat is mooi, maar een zin als small is beautiful zul je Bregman niet snel horen zeggen. Laten we het doenvermogen van burgers in de onderstroom niet vergeten.

Econoom Ernst Friedrich Schumacher (1911 – 1977) schreef in 1973 het beroemd geworden boek Small is Beautiful, een boek voor iedereen die tobt over het feit dat er iets mis is met de eigentijdse samenleving. De meer dan 50-jarige erfenis van Small is Beautiful wordt vandaag de dag nog steeds gewaardeerd, omdat een groot deel van het boek en de voorgestelde oplossing ervan nog steeds relevant is. Want Schumacher biedt praktische oplossingen voor politieke en economische dilemma’s met zijn pleidooi voor maatschappelijk meedogend ondernemen. Net als Rutger Bregman nu, vond Schumacher dat praten over de toekomst alleen zin heeft als het nu tot actie leidt. Vanuit een morele ambitie.

Wordt morele ambitie
wel beloond?

De globalisering van de afgelopen tientallen jaren heeft tot gevolg gehad dat de economie steeds meer wordt gedomineerd door multinationale ondernemingen en grote banken. De beweging is het omgekeerde van het idee van Schumacher rondom kleinschaligheid in de economie. Als er ergens iets fout loopt, is het altijd omdat iets te groot wordt. De menselijke maat en de compassie verdwijnen. Friedrich Schumacher zocht naar een meer gematigde weg en hij was ook een van de eersten die inzag dat economische groei enorme ecologische gevolgen zou hebben.

Misschien ligt de oplossing in het vinden van een evenwicht tussen groot en klein, tussen giga en kleinsteeds. De onderstroom in de maatschappij kan door kleinschaligheid massa (van medemenselijkheid) creëren en de multinationals kunnen met hun invloed maatschappelijke relevantie creëren als ze daarbij maar het goede voorbeeld willen geven. Wat daarbij opvalt is dat juist de theoretisch geschoolde consultants vooraan staan om schaalgrootte aan te prijzen en te verdedigen, maar nooit het tegenovergestelde. Want hoe groter de organisatie, hoe meer specialisatie er nodig is. En kleinere organisaties hebben minder vraag naar die specialisatie. En wat blijkt tijdens een crisis? Dan zitten de experts direct aan tafel bij de vele talkshows. Ze bepalen op dat moment de richting en het beleid. Neem de corona-crisis maar als voorbeeld.

Wacht niet tot een
crisis jou afstompt.

Volgens hoogleraar prof. Jan Rotmans zien we een patroon van samenhangende crises: een financieel-economische, een ecologische, een democratische en een morele crisis. Het structureel aanpakken van deze crises wordt pas geaccepteerd als de urgentie breed gevoeld wordt en dan moet de grote overheid het vervolgens maar gaan oplossen. Daardoor moet die overheid steeds massaler en frequenter ingrijpen. Het momentum is om nu te investeren in een samenleving die menselijker, eerlijker en gezonder is, en een economie die duurzamer en veerkrachtiger is. Er is volgens Rotmans een reset nodig, een systeemtransitie. Rutger Bregman begint met de vraag wat de grootste problemen in sectoren zijn en op welke manier organisaties het verschil kunnen maken. Iets wat Friedrich Schumacher eerder al proclameerde en waar Rutger Bregman met zijn School for Moral Ambition graag zijn morele tanden in wil zetten.

Doe het in het klein,
verandering kan namelijk
overal beginnen.

Het is mooi als mensen zich op willen werpen voor een mooiere samenleving, maar het is allemaal niet zo simpel. Klein is mooi als het maar massa verkrijgt en gigantisme kan als het maar feeling blijft houden met de menselijke maat in de samenleving en klimaatontsporing kan voorkomen. Het is het evenwicht wat telt. Het betekent in de spiegel kijken, dieper in onszelf zoeken wie we werkelijk zijn en willen zijn. Nog te veel mensen hebben de illusie van wanhoop en machteloosheid. Ze denken dat hun kleine acties er niet toe doen. Daarmee onderschatten ze hun macht om veranderingen teweeg te brengen. Wie verandering voorstaat, bereikt met wat hij doet misschien geen groot direct effect, het indirect effect kan dat wel zijn. Zo legt Jan Rotmans de gewonnen Urgenda klimaatzaak tegen de Nederlandse als voorbeeld aan ons voor. Die primeur zorgde wereldwijd uiteindelijk voor tweeduizend klimaatzaken tegen regeringen. En het Greta Thunberg-effect? Ze is de effectiefste klimaatactivist van onze tijd omdat ze voorleeft wat ze zegt. We kunnen allemaal activistischer worden, want small is nog steeds heel erg beautiful.