mary span | plust je blik | 26 mei 2025

Het morele vakmanschap van het Rijnlandse Model

Onze samenleving snakt naar bezieling. Te lang zijn controle, efficiëntie en winst de leidraad geweest. Maar er groeit een ander verlangen: naar vertrouwen, vakmanschap en verantwoordelijkheid. Het Rijnlandse model biedt daar al eeuwenlang een tegenwicht. Niet door regels, maar door relaties. Niet door macht, maar door moreel vakmanschap.

De onlangs overleden wetenschapper, schrijver en politicus Jan Terlouw sprak er ooit over in De Wereld Draait Door: het touwtje uit de brievenbus. Een eenvoudig beeld, maar tegelijk een krachtig moreel signaal. Vertrouwen als fundament van samenleving. Niet controle, wantrouwen of bureaucratie – maar vakmanschap, verbinding en verantwoordelijkheid.

Steeds vaker klinkt de roep om een nieuwe sociale staat – een samenleving die draait om menselijke waardigheid, gemeenschapszin en de zorg voor het grotere geheel. Maar hoe geef je daar vorm aan? Welke structuren ondersteunen zo’n samenleving? Welke organisatieprincipes sluiten aan op deze onderstroom?

Een van de antwoorden ligt verrassend dichtbij: het Rijnlandse model.

Een model dat uitgaat van menselijkheid

Het Rijnlandse model is geen modieuze uitvinding of beleidsbuzz. Het is een manier van denken, organiseren en samenleven die diep verankerd ligt in Europese – en zeker ook Nederlandse – geschiedenis. Centraal staat het principe dat besluiten pas kracht krijgen wanneer ze samen tot stand komen. Niet via macht of manipulatie, maar via dialoog, afstemming en het zoeken naar balans tussen belangen.

Het Rijnlandse denken erkent dat we allemaal deel zijn van een groter geheel. Dat je niet kunt handelen zonder de gevolgen voor anderen mee te wegen. En dat duurzame besluiten alleen ontstaan in samenspraak – tussen mensen, tussen generaties, tussen mens en aarde.

Van water naar waarde

Het Rijnlandse model heeft zijn wortels in onze strijd tegen het water. In de tijd van de polders waren mensen gedwongen om samen te werken. Het water vroeg geen toestemming. Alleen door belangen te verbinden en verantwoordelijkheid te delen, kon land behouden blijven. Daar ontstond een oeroud principe: wie wil oogsten, moet delen. Wie wil overleven, moet overleggen.

Maar Rijnlands denken ontstond niet alleen langs dijken en sluizen – ook op de kades van de Hanzesteden werd de basis gelegd voor een economie van vertrouwen.

De Hanze-koopman

Stel je een ochtend voor in de haven van Kampen, ergens in de 14e eeuw. Een Hanze-koopman, gehuld in een eenvoudige wollen mantel, begroet zijn collega’s uit Lübeck en Danzig. Ze spreken verschillende talen, maar delen hetzelfde doel: eerlijke handel, wederzijdse winst, zorg voor hun gemeenschap.

In plaats van elkaar te beconcurreren, maken ze afspraken. Over prijzen. Over kwaliteit. Over wat te doen bij misoogst of stormschade. Ze weten: als de één ten onder gaat, verliest uiteindelijk het hele netwerk. Daarom overleggen ze, verdelen ze, steunen ze elkaar. Niet uit idealisme, maar uit inzicht: samenwerking is sterker dan strijd.

In die wereld was vertrouwen een vorm van valuta. En verantwoordelijkheid geen last, maar een vanzelfsprekendheid.

Van Hanze naar familiebedrijf

Diezelfde geest leeft vandaag nog voort in veel familiebedrijven – misschien wel de meest Rijnlandse organisaties van onze tijd. In zulke bedrijven draait het zelden om de hoogste winst op de kortste termijn. Ze investeren in vakmanschap, in relaties, in generaties. Medewerkers zijn geen nummer maar naam. Klanten geen markt maar partners.

Een familiebedrijf denkt niet in kwartaalcijfers, maar in overerving. In toekomst. In zorg voor de plek waar je bent geworteld. Net als de Hanze-koopman beseft de ondernemer dat zijn bedrijf niet losstaat van de gemeenschap, maar er onlosmakelijk deel van uitmaakt.

Een kompas voor de nieuwe sociale staat

Het Rijnlandse model laat ons zien hoe samenleven ook kan: op basis van vertrouwen, dialoog en gedeeld belang. Geen economie van extractie, maar van verbinding. Geen samenleving van wantrouwen en controle, maar van wederkerigheid en zorg.

In die zin is het Rijnlands denken geen verleden tijd, maar een richtingwijzer voor de toekomst. Een kompas op weg naar een nieuwe sociale staat – waarin we opnieuw leren wat samenleven werkelijk betekent.

AUTEUR MARY SPAN | ©DOESPLUS! | 240614/250526
Publicist in Essentie en auteur van het boek Zinvolle [W]evolutie.
Hou ervan je te inspireren en te activeren voor zinvolle evolutie