3 mei 2023 | Mary Span | Evolutiegids

Leer hoe te evolueren

‘Leren hoe te evolueren’ vereist het overbruggen van de kloof tussen mensen. De leraar zou veel meer een coachende en begeleidende rol moeten krijgen, waarbij het stellen van vragen centraal staat. Ook het ervaren van andere sociale omgevingen is daarbij belangrijk, zodat je beter om kunt gaan met situaties waarin je eigen gewoonten niet overeenkomen met die van anderen.

Toen cellen evolueerden naar multicellulaire organismen konden deze organismen zich steeds beter aanpassen om een lang en gezond leven mogelijk te maken. In feite werd de dood tijdens de evolutie van het leven steeds verder uitgesteld. Want elk organisme is een doelbewuste, aanhoudende en dynamische energiestroom, die continu rebelleert tegen entropie. Het woord entropie is eigenlijk het tegendeel van energie: het afzwakken van ‘orde’ naar ‘mindere orde’. Het zal daarna nooit meer toenemen naar ‘meer orde’. Je kunt het ongeveer vertalen als ‘slijtage’ en ‘afsterven’.

Wij mensen hebben ons
altijd verzet tegen de dood.
Daarom leerden we ons aan te passen.

Cellen en mensen streven er continu naar om te regeneren, te innoveren en zichzelf te reproduceren, zodat het leven door kan gaan. Kijk maar eens naar nestelende vogels. Stel dat er een storm opsteekt en het nest wordt beschadigd. De vogel zal het nest inspecteren en beslissen of het nest kan worden gerepareerd of niet. Hij vliegt rond om nestmateriaal te zoeken om het te kunnen repareren. Als de vogel geen twijgen kan vinden, dan zal hij net zo lang improviseren met andere materialen totdat hij weer goed kan nestelen. Er zijn vaak meerdere manieren om hetzelfde doel te bereiken. Dit is een van de belangrijkste factoren die leiden tot de robuustheid van het leven, want als de ene weg faalt, is er meestal een andere beschikbaar.

Een ander principe is conservatisme: als het leven eenmaal iets heeft gevonden dat goed werkt, hergebruikt het de gewoonte of traditie voortdurend in verschillende situaties. Of het nu een vlieg, een mens of een olifant is, als de natuur eenmaal een routine ontdekt die werkt, houdt ze zich daaraan. Een ander aspect voor zelforganisatie is modulariteit: componenten van een systeem kunnen worden gescheiden en gecombineerd, wat vaak de flexibiliteit van het systeem vergroot. Modulariteit maakt ook innovatie mogelijk, maar innovatie kan alleen succesvol zijn als ze in nauwe coördinatie plaatsvindt: mensen dienen met elkaar samen te werken in netwerken om een nieuwe ontwikkeling mogelijk te kunnen maken. 

Biologen noemen deze principes
de evolueerbaarheid van het leven.

Evolueerbaarheid is het vermogen om zich voortdurend aan veranderende omgevingen aan te passen, diversiteit en mutaties te genereren, nieuwe vaardigheden te stabiliseren en zich weer aan te passen wanneer de omstandigheden dit vereisen. Micro-organismen ontwikkelen resistentie tegen geneesmiddelen, virussen omzeilen onze vaccins en soorten kunnen zich aanpassen aan klimaatverandering. Bacteriën brengen meer nakomelingen voort, waardoor de kans groter is dat daar individuen tussen zitten met de juiste eigenschappen om te overleven en om entropie te omzeilen. Zelfs het vermogen tot evolutie is geëvolueerd. Daarom groeit de belangstelling voor het concept ‘evolueerbaarheid’ onder wetenschappers.

Dit leidt tot een belangrijke conclusie: evolutie gebeurt niet zomaar, het wordt in de tijd steeds beter. Het ontwikkelt niet alleen nieuwe aanpassingen, maar verbetert voortdurend zijn vermogen om dit te doen. Er is een woord voor dit fenomeen: leren. Evolutie leert. Dit is niet alleen een metafoor, maar een diepe realiteit van de levende wereld. Denk na over hoe je als kind iets hebt geleerd. Leren fiets bijvoorbeeld. In het begin werkte je coördinatie niet zo goed en viel je om. Af en toe bleef je echter een tijdje stabiel. Terwijl je dat deed, leerden je spieren en zenuwen een succesvolle choreografie van coördinatie aan. Na genoeg oefenen werd die choreografie een tweede natuur. En met die tweede natuur kon je naderhand zelfs leren om acrobatische toeren met de fiets uit te halen. Met de evolutie van het fietsen evolueerde je dus verder.

Deze briljante zelforganisatie is een vorm
van een leven-lang-evolueren vanuit
het principe van verbinden.

Het neurowetenschappelijke concept van leren en verbinden werd geïntroduceerd door Donald Hebb in zijn publicatie uit 1949 van  The Organization of Behavior. Hebbian Learning is gebaseerd op de theorie dat wanneer onze hersenen iets nieuws leren, neuronen worden geactiveerd en verbonden met andere neuronen, waardoor een neuraal netwerk wordt gevormd. Deze verbindingen beginnen zwak, maar elke keer dat de stimulus wordt herhaald, worden de verbindingen sterker en sterker en wordt de actie instinctiever.

Het principe van leren zien we ook op andere tereinen. De snelheid waarmee online oplossingen tijdens de coronaperiode ontwikkeld werden is indrukwekkend. En de snelheid van het leren in het AI-systeem is eveneens imposant.

De wereld is onvoltooid,
onbepaald en onvolmaakt.
En dat zal zo blijven.

Wat wij nodig hebben om de veranderingen in wereld aan te kunnen, zijn mensen die integraler denken en handelen. Sensitieve wereldburgers die de verbindingen voelen tussen het persoonlijke en het geopolitieke, tussen het evoluerende leven van planten, dieren en mensen. Mensen die verantwoordelijkheid dragen voor elkaar en voor de wereld. Wat wij nodig hebben is een nieuwe generatie studenten, die in een lerende gemeenschap en in het onderwijs opgroeien. Studenten van het leven, die niet alleen online, maar ook face-to-face ervaringen opdoen. Juist in de studententijd hebben jongeren de mogelijkheid anderen te ontmoeten die soms fundamenteel anders en soms verrassend gelijkend zijn. Daarvoor moet de student op zoek naar antwoorden op vragen als: Wat kan ik? Wie ben ik? Wat wil ik? Wat is de richting waarin ik koers? Weten wie ik ben, is weten waar ik sta, en weten waarvoor ik het wil doen temidden van levende verbindingen. 

De 21ste eeuw is een eeuw van kantelende evolutie. Rode draad is dat alle maatschappelijke sectoren hun houdbaarheidsdatum naderen, omdat de mens niet langer centraal staat en de verbindingen verbroken zijn. En dat vraagt om moed om het systeem van de samenleving opnieuw op te bouwen vanuit de principes van meer bewustzijn van wat er gaande is, samenwerken, improviseren, experimenteren, falen en weer opstaan en innoveren. Daarvoor is levend en evoluerend onderwijs en gemeenschapszin nodig, die niet slechts voor technologische oplossingen gaat maar voor oplossingen die de verbroken verbindingen herstellen. Uiteindelijk bieden deze weer nieuwe evolutiekansen voor ondernemers, voor de politiek, voor de samenleving en voor onszelf.

AUTEUR MARY SPAN | ©DOESPLUSGIDS | 230503
Trendjournalist/publicist en auteur van het boek Zinvolle [W]evolutie.
Hou ervan je te inspireren en te activeren voor zinvolle evolutie
in leven en werk, bouwend aan een wereld van nieuwe mogelijkheden.