BOEK | James Suzman pleit voor zinvol bestaan

James Suzman pleit voor een zinvol bestaan | Mary Span

14 april 2021 | Mary Span | Evolutiegids

James Suzman pleit voor een zinvol bestaan

Antropoloog James Suzman bestudeert de geschiedenis van de relatie mens-arbeid en pleit voor een zinvol bestaan. Volgens hem kunnen we iets leren van de jager-verzamelaar van vroeger. Maar teruggaan naar die tijd kan niet meer, maar teruggaan naar onze natuur wel.

We kunnen iets leren van de jager-verzamelaar die tijd te over had om te ontspannen, te discussiëren, sculpturen en gereedschappen te maken en met de kinderen te spelen. De jager-verzamelaar werkte om te leven en niet om te werken. Wij zijn namelijk niet geboren om continu te zwoegen en als werkverslaafde aan allerlei kwalen ten onder te gaan. De Zuidafrikaanse antropoloog James Suzman vindt onze werkcultuur behoorlijk ongezond. Suzman deed jarenlang veldonderzoek bij de Ju/’hoansi, een volk in Namibië en schreef er het boek ‘Werk’ over, een geschiedenis van de bezige mens, van oertijd tot het heden.

Getrouwd met werk
Op basis van zijn onderzoek kwam James Suzman tot de conclusie dat het leven van de jager-verzamelaar best aantrekkelijk was. Ze hadden nooit werkstress zoals wij nu. Pas als ze honger hadden, gingen ze jagen. Ze vertrouwden op de natuur en hun eigen natuur om genoeg voedsel te kunnen vinden. Landbouwers verloren die eigenschap meer en meer, want ze waren te druk met het op voorraad houden van levensmiddelen en met de beveiliging daarvan. Suzman laat in zijn boek helder zien hoe de mens ‘getrouwd’ raakte met zijn werk. We verleerden meer en meer om te relaxen na gedane arbeid. En de druk om te presteren liep hoog op en de voldoening van werken verdween.

Ontspoord
Ons begrip van werk als middel om een doel te bereiken is zo ontspoord dat het vaak voelt alsof we nooit stoppen met werken. We werken gratis en verdienen geld met onze hobby’s. We werken aan ons lichaam, onze relaties, ons zelf. Voor velen van ons, misschien wel meer dan we zouden willen toegeven, kan werk onze primaire identiteit zijn. Banen geven velen houvast en ritme en geeft zin aan het leven. We proberen allemaal betekenis en legitimiteit vast te stellen rond wat we doen met ons leven. Velen streven rijkdom na, maar velen van ons zijn niet succesvol en velen vinden dat hun werk geen zinvolle bijdrage levert aan de wereld.

Basisinkomen
De nieuwe ontwikkelingen die in de 21e eeuw ontstaan bieden kansen om de werksituatie anders in te richten. We zijn door de coronapandemie meer bewust geworden dat de oude manier van werken niet langer houdbaar is. We gaan het zelfs raar vinden dat een verpleegster of verzorger honderd keer minder verdient dan een directeur. We zien de discussies over het basisinkomen steeds weer opkomen en er wordt in steeds meer landen geëxperimenteerd met de vierdaagse werkweek. Maar verandering hoeft niet per se meer verschraling te betekenen, het kan ook meer verscheidenheid betekenen in het werk wat we doen. Het is echter belangrijk om te beseffen dat onze ongezonde werkcultuur die hard werken voorop stelt in positieve zin kunnen veranderen. Suzman laat zien dat de mens heel veelzijdig en inventief is, en daardoor ontzettend goed in staat om zich voortdurend aan te passen aan nieuwe omstandigheden.

We hebben hoge verwachtingen voor de toekomst en we willen van de wereld een betere plek maken. Ondanks ons klagen heeft de moderne beschaving heel wat opgeleverd om dankbaar voor te zijn. Hoewel vooruitgang afhangt van het vestigen van onze hoop op een wereld die nog niet bestaat, zijn degenen die niet kunnen stoppen met plannen maken voor de toekomst, gedoemd te werken voor een leven dat ze nooit volledig en zinvol zullen leven.

Kans grijpen
Wat we nu moeten doen, zegt Suzman, is de kans grijpen om nieuwe benaderingen voor het organiseren van kapitaal te verkennen. De belangrijkste aansporing is waarschijnlijk dat we onze opvattingen over werk, de rol van technologie, de duurzaamheid van onze leefomgeving en de toenemende ongelijkheid kritisch moeten herzien. Een nieuwe betekenisgeving van onze dagelijkse inspanningen is dringend gewenst.