15 april 2024 | Mary Span | Evolutiegids

Luister eens naar de onzichtbare wereld

Om de problemen van de planeet te kunnen begrijpen, moeten we leren meer en beter naar de natuur te luisteren. Zoals naar zingende walvissen en de onhoorbare communicatie van olifanten. Want het lawaai van de mens tast de dierenwereld en aldus de volledige voedselketen aan.

De wereld wordt geconfronteerd met een grote biodiversiteitscrisis. Er wordt geschat dat de afgelopen vijfhonderd jaar honderden diersoorten zijn uitgestorven. Bovendien hebben veel overgebleven soorten te maken gehad met een dramatische afname van de populatie als gevolg van de gevolgen van menselijke activiteiten, zoals de jacht, verlies van leefgebied, de introductie van exotische soorten, de opwarming van de aarde en de kakofonie aan geluiden in de onderwaterwereld. Om te voorkomen dat deze achteruitgang zich voortzet, is het essentieel om onze kennis en ons begrip van de natuur te vergroten.

De Braziliaanse antropoloog Rafael José de Menezes Bastos schreef een paar jaar geleden over reizen met de Kamayurá, een inheemse gemeenschap in het Amazone-regenwoud. Op een avond, toen zijn vriend Ekwa per kano het Ipavumeer in het noordoosten van Brazilië overstak, stopte hij met roeien en werd stil. Toen Bastos vroeg waarom ze waren gestopt, antwoordde Ekwa: “Hoor je de vis niet zingen?” Bastos hoorde niets. Jaren later ging Bastos naar een workshop bio-akoestiek georganiseerd door wetenschappers aan de Universiteit van Santa Catarina, waar hij het geluid van vissenliederen hoorde. Plotseling, besefte Bastos dat Ekwa met zijn ‘open’ oren vissen had horen zingen en dat hijzelf daar stokdoof voor was. 

Door beeld en het geschreven woord
boven het gehoor te stellen,
zijn we gestopt met leren luisteren.

Inheemse volkeren zijn voortdurend in dialoog met het niet-menselijke leven om hen heen. Ze bewegen zich door het bos en luisteren en praten met dieren, planten en geesten. Dat maakt dat ze begrip hebben voor de verbondenheid van al het leven, ook de onzichtbare wereld. Dat is een vorm van heilige ecologie, waar wij in de technologische wereld van vandaag heel weinig weet van hebben.

In het jaar 79 brak de vulkaan de Vesuvius uit en bedekte Pompeï met as. Sommigen wisten de ramp te ontvluchten, maar andere mensen niet. In 2023 was er een verwoestende aardbeving in Turkije en Syrië. In één nacht verloren miljoenen mensen hun huizen en meer dan 50.000 mensen hun leven. Momenteel kunnen we slechts een paar seconden van te voren een aardbeving betrouwbaar voorspellen. Kunnen dieren ons een aanwijzing geven? En welke signalen hebben de dieren dan gehad? We weten inmiddels dat dieren onrustig worden en vluchten voordat een aardbeving uitbreekt. Ze zijn gevoelig voor infrasone trillingen, een laag frequent geluid dat voor mensen onhoorbaar is. We geloven nu dat dieren ver vooruit kunnen voorspellen dat er een ramp dreigt.

De fascinatie voor het gedrag
van dieren groeit met de dag.

Elk lied van een vogel, elke tsjirp van een insect, elk geritsel van een blad, elke regendruppel – elk geluid kan opgevangen worden. Het geeft ons een compleet nieuw inzicht in een voorheen verborgen wereld. Overal ter wereld worden nu door middel van microfoons en camera’s geluiden en beelden opgevangen, zelfs van stropers. Het systeem vangt niet alleen de aangeschoten neushorens op, maar ook het gedrag van de dieren eromheen. De dieren merken meteen als er mensen in hun gebied binnendringen. Op die manier geven ze de gedragsbiologen, evolutiebiologen en de rangers cruciale informatie over veranderingen en helpen zo dieren tegen stropers te beschermen. Dit systeem kan ook in andere situaties worden ingezet, bijvoorbeeld onder water en in de ruimte. De vraag is: kunnen dieren ons waarschuwen voor komende gevaren?

Dieren voelen verandering in de natuur lang voordat wij mensen dat opmerken. Wat weten de dieren wat wij niet weten? Onderzoeksteams over de hele wereld zijn op zoek naar de verborgen kennis van het dierenrijk. Dieren hebben namelijk meerdere zintuigen die hen helpen om in hun omgeving te overleven. Ze ruiken beter, ze horen beter en ze zien beter. Deze combinatie geeft ze vaardigheden die wij niet hebben. Vaardigheden die hen helpen om natuurrampen te kunnen voorspellen. Met nieuwe kennis over deze vaardigheden kunnen we wellicht oplossingen vinden om het leven op onze planeet te beschermen.

De oceaan gaat dood aan lawaai.

De onderwaterwereld heeft veel te lijden onder het lawaai van de mens, onder meer door cargoschepen, boorplatformen, militaire manoeuvres, offshore windturbines, geofysische experimenten met persluchtkanonnen om de oceaanbodem te bestuderen of diepzeemijnbouw. Tot de vroege jaren 1990 werd aangenomen dat alleen walvisachtigen onder het lawaai van de mens te lijden hadden. Deze zeedieren produceren geluiden voor hun communicatie, voor hun voortplanting, voor hun jacht. Verstoord door de overvloed aan geluiden van menselijke activiteiten horen walvissen namelijk minder goed, waardoor walvissen hun koers niet meer op tijd kunnen wijzigen. Intussen weten we dat ook de zeedieren, die niet kunnen horen, geluidshinder ondervinden. Dan hebben we het dus niet meer alleen over walvisachtigen, maar ook over inktvissen, koralen en alle ongewervelden.  Kortom, duizenden soorten. Het lawaai tast de volledige voedselketen aan.

In het afgelopen decennium zijn nieuwe generaties wetenschappers daarom begonnen met het verkennen van de verwaarloosde wereld van geluid – van de kosmos tot individuele cellen – wat heeft geleid tot enkele opmerkelijke ontdekkingen die, net als de onderzoekers van de microwereld in de afgelopen eeuwen, verborgen en onvermoede werelden onthullen. Het luisteren naar de sterren bijvoorbeeld helpt patronen te detecteren die anders mogelijk over het hoofd worden gezien. Het luisteren naar zingende vissen door middel van een netwerk van onderwaterobservatieposten en gevoelige microfoons helpt ons de wereld van de oceanen beter te begrijpen. Ze vormen slimme oren met een artificieel brein dat alle geluiden in real time automatisch analyseert. Het is een unieke manier om de evolutie van geluid in alle zeeën van de wereld in kaart te brengen en daarop te anticiperen.

Akoestische monitoring kan ons helpen
begrijpen hoe verschillende soorten
reageren op verstoringen.

The Sense of Silence Foundation , opgericht door bio-akoesticien Michel André, gaat zelfs zover, dat zij het bewustzijn bij overheden en bedrijven wil aanscherpen en hen oplossingen wil aanreiken om de geluidsvervuiling van de oceanen te verminderen. Zij laten ook zien hoe geluidsvervuiling, die zowel op land als op zee aanwezig is, rampzalige gevolgen heeft voor de natuur en het natuurlijke evenwicht. Dankzij het netwerk van sensoren kunnen we nu de gezondheid van de natuur globaal en permanent checken. Maar begrijpelijkerwijze is dat niet genoeg. Rainforest Connection bindt bijvoorbeeld niet alleen de strijd aan tegen illegale houthak en stroperij maar wil ook uitgroeien tot een bio-akoestiek platform dat alle geluiden van de regenwouden registreert en archiveert. 

Maar we moeten ons ook bewust zijn en bewust worden van onze verantwoordelijkheid. Dat betekent in mijn optiek ook dat dieren geen dingen zijn, die we slechts voor onderzoek misbruiken. Ze zijn waardevolle medeschepselen, die we in ere moeten houden. Het is zaak de boodschap van de natuur te herkennen en de natuur z’n stem terug te geven. Satellieten kunnen zien dat er bomen worden omgehakt, maar ze kunnen niet detecteren of en hoe het leven in het bos stilvalt en ophoudt. Akoestische monitoring kan een goede aanvulling zijn.

AUTEUR MARY SPAN | ©DOESPLUS! | 240415
Trendjournalist/publicist en auteur van het boek Zinvolle [W]evolutie.
Hou ervan je te inspireren en te activeren voor zinvolle evolutie
in leven en werk, bouwend aan een wereld van nieuwe mogelijkheden